Παιδικό ιχνογράφημα

Ένας από τους σημαντικότερους τρόπους έκφρασης των παιδιών είναι το ιχνογράφημα. Το ιχνογράφημα αποτελεί το έρεισμα για να καταλάβουμε την ψυχολογική κατάσταση του παιδιού, αν το απασχολεί κάτι ή όχι, καθώς αποτυπώνει στο χαρτί την προσωπικότητά του και απεικονίζει με τον τρόπο αυτόν τον ψυχοσυναισθηματικό του κόσμο. Από τη μια, δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να ανασύρει τα συναισθήματά του, τις σκέψεις και τις επιθυμίες του και από την άλλη, βοηθά τους γονείς και τους ειδικούς να επιλύσουν τα προβλήματα που τυχόν το απασχολούν και εμποδίζουν την ομαλή συναισθηματική του ανάπτυξη. Αποτελεί μέσο μη λεκτικής έκφρασης του νηπίου, αφού του δίνει τη δυνατότητα να εκφράζεται με συμβολικό τρόπο. Παρέχει, επίσης, πληροφορίες για την αναπτυξιακή και γνωστική κατάσταση του παιδιού. Η περίοδος κατά την οποία μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για το παιδί με γνώμονα τη ζωγραφιά του είναι η ηλικία των τεσσάρων ετών κι έπειτα, καθώς, πριν από αυτήν την περίοδο, τα νήπια δεν εκφράζονται λεκτικά και πολλές ζωγραφιές δημιουργούνται τυχαία ή με τη μορφή κηλίδων. Ιχνογράφημα σημαίνει αναπαράσταση κάποιου μορφής ή αντικειμένου με απλές γραμμές μολυβιού συνήθως χωρίς χρώματα. Ενώ ζωγραφιά είναι η παράσταση, εικόνα πράγματος, προσώπου κτλ. ιδίως με χρώματα και συνήθως χωρίς ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αξιώσεις.

Το παιδικό ιχνογράφημα αποτελεί μια εκφραστική διαγωγή με καθαρά δικό της ύφος, που δεν είναι εύκολο να το αναπαράγει αυθεντικά ο ενήλικάς. Αυθόρμητη και παγκόσμια , υπακούει σε ορισμένους δικούς της νόμους και διαγράφει μια δική της εξέλιξη, περνώντας από ορισμένα χαρακτηριστικά στάδια.

Ποια είναι τα στάδια αυτά:

Πρώτο Στάδιο (δεκαοκτώ μηνών έως δυόμιση ετών)

• Μουτζουρώματα: δεν αποτελούν αναπαραστάσεις, αλλά παραστάσεις στις οποίες κυριαρχεί μια «κινητική ορμή». Είναι μια οικουμενική δραστηριότητα, που παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά σε όλες τις κουλτούρες, φυλές και γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Με το μουτζούρωμα το παιδί είναι σα να γιορτάζει τη γέννηση της γραφής.

• Ρυθμική κίνηση πάνω στο χαρτί και συγχρόνως ενδιαφέρον για τα σημάδια που εμφανίζονται στο χαρτί.

• «πρωταρχικός κύκλος», το πρώτο κυκλικό σχήμα που γίνεται από το παιδί και μπορεί να αναπαριστά σχεδόν οποιοδήποτε αντικείμενο του περιβάλλοντος του παιδιού

• Τα σχέδια πάνω στην κόλα είναι ομοπλευρικά δηλ. τοποθετούνται στο δεξί μέρος της αν πραγματοποιούνται με το δεξί χέρι και στο αριστερό να γίνονται με το αριστερό χέρι. Είναι επίσης φυγόκεντρα: ξεκινούν από το πλησιέστερο προς το παιδί μέρος και απομακρύνονται προς τα δεξιά ή αριστερά.

Δεύτερο Στάδιο (δυόμιση έως πέντε ετών)

• Σχέδια- αναπαραστάσεις αντικειμένων.

• Δήλωση πρόθεσης πριν αρχίσει το παιδί να ζωγραφίζει, ωστόσο συχνά απομακρύνεται από τους αρχικά δηλωμένους στόχους του, όταν το σχέδιο καταλήγει να μοιάζει με κάτι άλλο. Συμβαίνει επίσης, να ρωτάει τους άλλους να του πούνε τι έφτιαξε, γιατί το ίδιο δεν μπορεί να το ξεχωρίσει.

• Τα μουτζουρώματα αναγνωρίζονται πιο εύκολα από τους άλλους.

• Τυπικό σχέδιο του «μάνταλου»: ένας σταυρός σχεδιασμένος πάνω σε κύκλο. Δείχνει την αναζήτηση για τάξη, αρμονία και σφαιρική ισορροπία.

• Ήλιοι και ακτινωτά σχήματα, προαναπαραστασιακού σταδίου που θα ενσωματωθούν αργότερα στο αναπαραστασιακό στάδιο, ο ήλιος πχ. θα γίνει χέρι στην ανθρώπινη φιγούρα.

• Τριάμιση ετών: αναπαραστασιακά σχέδια, χωρίς απαραίτητο συντονισμό των μερών του σχεδίου πχ. μάτια έξω από το κεφάλι. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται συνθετική ανικανότητα και χαρακτηρίζει το στάδιο του «άστοχου ή παραδρομισμένου ρεαλισμού».

• Αρχή της ανθρώπινης φιγούρας: άνθρωποι-γυρίνοι, δυσανάλογα μεγάλο κεφάλι από το οποίο εκβλαστάνουν δύο γραμμές-χέρια και δύο γραμμές-πόδια.

• Μετά τα τριάμιση, αρχίζουν να δημιουργούνται οι σχέσεις ανάμεσα στις λεπτομέρειες του σχεδίου.

• Χρήση απλών σχημάτων και μορφών. Κατάχρηση του κύκλου.

• Μέσα στους πρώτους μήνες του 4ου έτους στο σχήμα του ανθρώπου εμφανίζεται η πρώτη απεικόνιση του θώρακα. Ανάδυση του «ανθρωπάκου», πιο εξελιγμένης και επεξεργασμένης μορφής της ανθρώπινης φιγούρας. Σιγά σιγά προστίθενται μαλλιά, η μορφή του ανθρωπάκου γίνεται πιο συμμετρική, τα χέρια και τα πόδια τοποθετούνται σε σχετικά κανονική θέση, ενώ το κεφάλι αποκτάει πλέον και αυτιά.

Τρίτο Στάδιο (πέντε ως οκτώ ετών)

• Σχέδια – ακτινογραφίες ή διαφάνειες. Στάδιο του «λογικού ή νοητικού ρεαλισμού» κατά. Το παιδί ζωγραφίζει σύμφωνα με ένα εσωτερικό πρότυπο, αποδίδοντας πράγματα που ξέρει για το αντικείμενο, ακόμη κι όταν κανονικά δεν τα βλέπει.

• Δύο τύποι ακτινογραφιών: α) απεικονίζεται κάτι που δεν είναι ποτέ ορατό στην πραγματικότητα, όπως το έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας και β) το παιδί δεν κατορθώνει να δείξει την απόκρυψη κάποιου αντικειμένου, που είναι συνήθως κρυμμένο πίσω από ένα πλησιέστερο αντικείμενο, όπως το πόδι του αναβάτη που φαίνεται μέσα από το σώμα του αλόγου.

• Πιο ρεαλιστικά σχέδια όσον αφορά στις διαστάσεις και τις λεπτομέρειες. Όσον αφορά τον ανθρωπάκο αρχίζει να τον ντύνει και αν του ζητήσουμε να τον προσδιορίσει θα τον ταυτίσει με κάποιο πρόσωπο της οικογένειας του. Μετά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο το παιδί θα διανθίσει το σχέδιο του με λόγια, θα προσπαθήσει δηλαδή να περιγράψει αυτό που θέλει να αναπαραστήσει.

Τέταρτο Στάδιο (οκτώ ετών έως την εφηβεία)

• Στάδιο «οπτικού ρεαλισμού»: το παιδί ζωγραφίζει από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία και αποδίδει κατάλληλα τις αναλογίες και τις σχέσεις.

• Το παιδί καταλήγει να ιχνογραφεί αυτό που βλέπει κι όχι αυτό που έχει ως εσωτερική παράσταση.

• Εννέα- δέκα ετών: τυποποιημένα στη μορφή σχέδια. Επηρεασμένα από τα κόμικς.

• Τα παιδιά δείχνουν συχνά ανικανοποίητα από τα σχέδια τους και δεν επιδιώκουν να ασχολούνται με αυτή τη δραστηριότητα. Η ιχνογραφική δεξιότητα εξακολουθεί την ανοδική πορεία της και φτάνει μέχρι το δέκατο τέταρτο έτος. Από εδώ και έπειτα το ιχνογραφικό ενδιαφέρον του εφήβου παρουσιάζει κάμψη.

• Κάποιοι έφηβοι, φτάνοντας σε αυτήν την ηλικία θα αναπτύξουν το ταλέντο τους, προχωρώντας περισσότερο και με ταχύτερο ρυθμό. Ενδιαφέρονται πλέον να προκαλέσουν μια διάθεση ή ένα συγκεκριμένο συναίσθημα είτε στον εαυτό τους είτε σ’ αυτούς που κοιτάζουν το σχέδιό τους. Γι’ αυτά τα παιδιά, οι δημιουργίες γίνονται πιο προσωπικές και εκφραστικές με τρόπους που μοιάζουν με τη σύγχρονη τέχνη.

Η διάκριση περιόδων ή σταδίων στο πλαίσιο της εξέλιξης της ιχνογραφικής δραστηριότητας του παιδιού, δημιουργεί την εντύπωση ότι πρόκειται για καλά καθορισμένες και σταθερές περιόδους και ότι το πέρασμα του παιδιού από τη μία στην άλλη γίνεται διαδοχικά και με μια αναγκαία τάξη. Στην πραγματικότητα οι ενδείξεις των σχεδίων των παιδιών επιτρέπουν να μιλήσουμε για υπαναχωρήσεις σε προηγούμενα στάδια και για άλματα σε στάδια που θα ακολουθήσουν. Στο ίδιο ιχνογράφημα ενός παιδιού μπορεί να βρεθούν ενδείξεις και χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να καταταγούν σε διαφορετικά μεταξύ τους στάδια.

 

ΤΟ ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΩΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΜΕΣΟ.

Σύμφωνα με τον Piaget, το ιχνογράφημα αποτελεί μια από τις μορφές της συμβολικής λειτουργίας, γιαυτο και πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στο συμβολικό παιχνίδι και στην νοητική εικόνα. Το ιχνογράφημα είναι ένα μέσω επικοινωνίας του παιδιού, μια γλώσσα πιο αυθεντική, πιο εύπλαστη και πιο άμεση από αυτή που χρησιμοποιεί συνήθως. Λόγος και σχέδιο είναι βασικά δυο διαγωγές επικοινωνίας που ενσωματώνονται στον ίδιο γενικό τομέα συμπεριφοράς.

Από αυτά γίνεται φανερό ότι η αποκωδικοποίηση του ιχνογραφήματος είναι δυνατόν να αποφέρει στον ενήλικο γραφολογικές και συμβολικές πληροφορίες σχετικά με την ψυχική κατάσταση του παιδιού. Κατά την αναπαραστατική του ιδιότητα το παιδί αποδίδει τα διάφορα αντικείμενα όπως τα εννοεί δηλαδή απογυμνωμένα από τα ατομικά χαρακτηριστικά τους και κρατώντας μόνο ότι είναι πιο γενικό και πιο εκφραστικό. Το παιδικό ιχνογράφημα μπορεί να ταξινομηθεί σε μεγάλες κατηγόριες :

Α) το ιχνογράφημα ως μελέτη των ικανοτήτων

Β) το ιχνογράφημα ως αξιολόγηση της προσωπικότητας.

Με βάση την ερμηνεία ο ερευνητής θα διαμορφώσει και θα διατύπωση γνώμη ως προς την παρούσα ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και επιχείρηση την ανάγωγη σε ορισμένες κύριες πλευρές της προσωπικότητας του, τόσο θετικές όσο και αρνητικές.

Οι πρώτες μουτζούρες αποτελούν για το παιδί την αναπαράσταση των αγαπημένων του στοιχείων του περιβάλλοντος η ακόμα της πρώτες απόπειρες του να μιμηθεί το γράψιμο των ενήλικων. Το που τοποθετείται η ζωγραφιά ενός παιδιού πάνω στο χαρτί, τα χρώματα που χρησιμοποιούνται καθώς και τα σχέδια που προτιμά θεωρείται ότι αναδεικνύουν και διευκολύνουν την κατανόηση της προσωπικότητας του.

Όταν το παιδί ζωγραφίζει στην μέση της κολλάς του χαρτιού, χαρακτηρίζεται από ασφάλεια, ενώ, αντίθετα, ένα μικροσκοπικό σχέδιο σε κάποια γωνία του μπορεί να αναδεικνύει ένα παιδί συνεσταλμένο, δείχνει υποκείμενο που συναντάει δυσκολίες στην προσαρμογή του, κυρίως μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον. Αντίστοιχα, η σειρά των προσώπων της οικογένειας μέσα στο παιδικό σχέδιο αναδεικνύει την εσωτερική αξιολόγηση που κάνει για αυτά καθώς επίσης τις μεταξύ τους σχέσεις. Το πρώτο πρόσωπο που απεικονίζεται συνήθως είναι αυτό με το οποίο το παιδί είναι περισσότερο δεμένο και ταυτίζεται, ενώ όσο οι μορφές απομακρύνονται από τα αριστερά προς τα δεξιά τόσο λιγότερο σημαντικές είναι για το παιδί και τόσο λιγότεροι είναι οι δεσμοί που έχει μαζί τους. Η περίοδος κατά την οποία μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για το παιδί με γνώμονα τη ζωγραφιά του είναι η ηλικία των τεσσάρων ετών κι έπειτα, καθώς, πριν από αυτήν την περίοδο, τα νήπια δεν εκφράζονται λεκτικά και πολλές ζωγραφιές δημιουργούνται τυχαία ή με τη μορφή κηλίδων.

 

 

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ